Bokessay med utgangspunkt i Knut Ødegård sine Edda-dikt, band I–III (Cappelen Damm, 2013–2015) og Gerður Guðjónsdóttir si Blóðhófnir (Mál og menning, 2010)
Verandaen vender mot Hjertøya. Hjertøya er hjarteforma. Ein må høgt for å sjå det; må høgare enn ho kjem, Gerður Kristný Guðjónsdóttir, der ho står på verandaen til rom 219. Ho veit ikkje at øya har form som eit hjarte. Likevel løftar ho ipaden og tar bilde av utsikta. Øya er ei smal stripe mellom Fannefjorden og himmelen. Det ser eg, som sit her og skriv på balkongen til rom 319: Herfrå ser eg skjermen til Gerður sin ipad, samt ein himmel mørk av regntunge Møre-skyer.
Ny meining. Vatnspegel er eit gjennomgåande bilde i Gerður sin tolking av Skirnismál. Eddakvadets opphavelege perspektiv var ovanfrå og ned: Guden Frøy ser ned på Jotunheimen. Han forelskar seg i Gerður, som eg for ordens skuld kallar ved det norske Gerd. Gjennom hundrevis av år las folk kvadet som ei vakker kjærleiksforteljing. Gerður si tolking Blóðhófnir er sett frå jorda, frå Gerd, som speglar seg i dammar: Rognfisk i stille vand / legede i / mit spejlbillede // fór ind ad et øre / ud ad det andet. Spegelbilda endrar seg etter ekteskapen ho vert tvungen inn i: Jeg speglede / min døde mine / i dyrets øje. Ho møter seg sjølv først. Sidan valdtektsmannen: I døråbningen / mødte jeg Frej / Han spejlede / sin døde mine / i mit øje.
«Kvada blir gitt ny meining kvar gong dei blir skrivne om,» seier Knut Ødegård seinare denne dagen – 4. september 2015. Det er berre veker til han fyller 70, og Bjørnsonfestivalen feirer moldediktaren. Endre Ruset presenterer dikt i utval som han (Ruset) har samla. Men i år gir Ødegård også ut tredje bandet av nyomsettinga av Edda. Eitt av kvada er Skirnismál, der Frøy sender Skirni frå gudeverda til Jotunheimen for å fri til Gerd. Gerd takkar nei til Frøys frieri, og til smykka som han tilbyr. Gerd er smykka frå før – av kjærleiken frå far sin, ein sterk og stø jotun. Men Gerd blir tvangsekta med Frøy. Her sluttar originalteksten.
Gerður Guðjónsdóttir vart i 2010 nominert til Nordisk Råds litteraturpris for si tolking av kvadet. Blóðhófnir – «blodhingst» –skildrar ni netter med valdtekt. Tanken på farskjærleiken og -vernet hjelper Gerd til å halde dei ut. For tankane hennar får dei aldri. Jotunkvinna er verna av vissa om å høyre til noko. Kva er det viktige å høyre til? Kva gir meg ro, her på Bjørsonfestivalen – at eg er heime i fylket der eg vaks opp? At eg er mellom kollegaer på litteraturfestival? Eller at eg fått den nye Edda? Kvada gjer jo Noreg stort som Norden, og «meg» stor som ei jotunkvinne.
Eit kort essay om Edda. Dei eldste eddakvada er frå før 800 e.Kr., frå eit par hundre år før Noreg blir kristna. Så endrar kristendommens tankesett og tradisjonar landet: Noreg sitt folk distanserer seg frå den gamle norrøne kulturen. Islendingane vel, på demokratisk vis, kristendommen. Landet blir formelt kristent, men ikkje enno kristna: Island står lenger i den norrøne tradisjonen.
Åsatrua er i dag den religionen som veks raskast på Island. Og det er på Island han bur, Knut Ødegård. Der ligg også originalmanuskriptet til Edda; Codex Regius. Knut Ødegård går rett til originalen. Det gjorde også Ivar Mortensson-Egnund mellom 1905 og 1908. Men mykje har vore forska på skrifta sidan Mortensson-Egnund si utgåve. Det gjer noko med måten Ødegård tolkar Codex Regius på. Og det gjer at Ødegård fyller inn Codex Regius sine tomrom på ein særleg måte. Ikkje minst formar det Ødegård sin lesnad. I eitt av etterorda skriv han at fleire kvad handlar om marginalisert seksualitet. Éin margin er Åsgård: Her sit Frøy med sin enorme fallos. Men kva skal han med lemmet der oppe i gudeheimen? Frøy rettar attråen sin mot eit menneske av mykje kjøt og blod: Gudeverda kallar på jorda.
Skirnismál blir kalla eit samtaledikt. Stor poesi, trass den noko didaktiske forma av fråsegn og svar. Gerds kvad er «ljodahått». Når Skirni ikkje får vilja si, trollkved han i «galdralag». Dei er begge manipulerande, valdsame; går ovanfrå og rett ned. Hersketeknikken er sanneleg ikkje lett å fange opp når ein blir affektert.
Ljodahått (ljóðaháttr) og galdralag er versemål. Eit ljodahått har to deler. Kvar del har tre liner, med to eller tre trykksterke stavingar. Dei har bokstavrim. Det siste ordet er ofte eit ein- eller tostavingsord, og er det trykksterke ordet; det viktige: Sterk er dørslåa / som svingast skal / og opna for alle. / Raust skal du / ringar gje, / elles ventar deg vonde ynskje.
Galdralag er òg ein verseform. Kvar halvstrofe har ei ekstra line. Bokstavrimet, ikkje enderim, gir verset kraft. Eddakvada har ei friare form enn enderimsforma. Rammene som finst frigjer kreativitet.
