Det er framleis natt. Baby ligg mot huda mi. Hud mot hud, kroppen hennar i bæresjal. Bringe mot bringe beveger vi oss i lag gjennom huset. Baby er med når eg tar på meg sokkar, vaskar hendene, går på do, kokar kaffi, kokar brystpumpa, drikk kaffi og et svart sjokolade. Eg kjenner eit blaff av kraft og les dikt. Les Barsel, og forsøker å gjere det stille fordi det for andre i huset framleis er natt. Men eg ler høgt, og les opp halvhøgt for baby, og tenkjer, når ho hikstar, at ho ler med. Dikta er så leikande lette – så artige, nesten barnevenlege med rima sine her og der, eller eit ordspel – men likevel eksistensielle, og heilt mørke.
Om ein vert nedstemd av å gi liv, av å fostre opp livet; når det å føre slekta vidare er vanskeleg, kva skal ein då tenkje om livet og verda og meininga med alt? Jo – ein kan tenkje at det skulle vere mogeleg å nyte det, og at rammene rundt fødsel og barseltid framleis har eit rom for forbetring.
Opplæringen får du / Mat, rene bleier, kos, søvn Det er alt / Så, av gårde med deg! // Oi sann, glemte vi å fortelle at du jobber i delte skift og evig bakvakt? Fagforeningen for barselkvinner / signerte aldri samarbeidsavtalen
Desse linene skreiv Kristin Storrusten (f. 1986) medan babyen hennar grein. Storrusten seier til avisene at Barsel-dikta er sjølvbiografiske og skrivne i fødselsdepresjon. Eg skriv dette med den 17 dagar gamle babyen min mot huda. Har aldri før hatt eit så varmt kjøkken. For her er eit stykke varme og kjærleik; eg skriv dette med håpet mitt liggjande mot huda mi. Eg sette, som Cathrine Grøndahl skreiv i 2008, håpet mitt til verda. Eg sette livet til verda, men no vil eg håpet til livs. Håpet om spedbarnsidyll og forventinga om at dette utelukkande skal vere lykke – det er kva som gjer det heile vanskeleg. Kjensla av ikkje å lykkast. At ikkje eg som «alle andre» berre nyt desse dagane. Eg har høyrt at amming skal vere det mest intime ein kan oppleve, og at den gamle intimiteten, den mellom mor og far, no skal ha fått ein ny dimensjon, med ein tredje person på laget: at mor og far møtest i grenselaus lykke og kjærleik og beundring i sofaen med sitt fellesprosjekt mellom seg i famnen.
Baby er med når eg tar på meg sokkar, vaskar hendene, går på do, kokar kaffi, kokar brystpumpa, drikk kaffi og et svart sjokolade.
Men mor og far er allereie trøytte og skjøre. For baby treng mjølk heile tida, og amminga kjennast, som Storrusten skriv, som kjetting, som piggtråd, gjennom brysta. Den autoritære tyske ammehjelpa på helsestasjonen seier: «Ikkje klag! Nyt denne tida, som er den lykkelege tida! Den stille tida, før dei lærer seg å krabbe!»
For det skal han ha, bydelen. Han satsar på dei nye borgarane, og pøsar pengar inn. Oppfølginga er så omfattande når ein barn skal ha, at eg spring meg stressa, spring meg nesten sjuk av timane hos jordmor og helsesøster og homestart og alt kva ein vil. Samtidig står folk i halvår i kø for time hos ein spesialistlege, og i heile år i kø for hjelp i psykiatrien. Det skal han ha, den norske staten, at det med psykiatri er han heller dårleg på. Men slik har det ikkje alltid vore, ein gong var han god på det: dei dagar då psykiatrien framleis var statleg, og ikkje som no, overlaten til bydelane. Dei dagar ein hadde eigne sjukehus, som Gaustad, med bondegard og gartneri, då pasientane skulle få vere i fred og ro så lenge dei trong det. Då dei kunne ri på hestar og måle med oljemåling og arbeide i drivhuset der dei dyrka sin eigen mat. Men så tok freden og roen og asylet slutt, og kaos og bråk braut ut i staden. Sjølv psykotiske pasientar vart flytta ut i samfunnet – til kommunane, bydelane, til kommunale bustadar. Så no, når psykosen slår inn, går den sjuke der aleine rundt og uler, ute i samfunnet, mellom dei «normale» menneska, og skremmer dei eller gjer dei triste alt etter kor mykje forståing desse har for lidinga deira.
Men ingen regel utan unnatak. Skulle ein verte råka av fødselsdepresjon, trår staten og kommunen og bydelen fort til. 10 til 15 prosent av alle nybakte mødrer havnar i ein slik tilstand, og det går ut både over babyen og den institusjonen som kan avlaste staten i velferdsprosjektet, nemleg familien. Endeleg har ein difor, hos fastlegar, på helsestasjonar og barselavdelingar, vortne obs på faren for fødselsdepresjon. Ein lagar hefte som ein sender med mødrene heim, og ein lærer opp helsemødrer og jordmødrer og helsestasjonen om temaet.
Så det skal dei ha, staten, kommunen, bydelen: Dei følgjer opp den gravide, den fødande og den nyfødde. Dei følgjer med på fosteret og kallar den gravide, når ho er 38 år eller eldre, inn til tidleg ultralyd for å sjekke om fosteret er eit slikt foster som staten ønskjer skal verte fødd og etter kvart kome inn i fellesskapen. Eg forstår ikkje at eg, som er over 38 og gravid, frivillig går til fosterdiagnostikk, slik det vert sagt – eg forstår det heller som noko eg skal gå til. Utan at eg skjønar kva som skjer, får eg ta ultralyd og blodprøven som med stor sikkerheit kan stadfeste at nei, fosteret mitt har ikkje Downs. Så slepp eg å ta stilling til om eg skal fjerne det eller ikkje, på grunnlag av Downs.
Men, seier rådgjevaren på Rikshospitalet til meg: Det finst blodprøver som kan avdekke mange andre syndrom og arvelege sjukdommar og endåtil fortelje deg kva farge barnet ditt får på auga sine. Det er berre å dra til Stockholm eller København, seier rådgjevaren, og forklarar korleis det kan gjerast: Du googlar «harmony test» og bestiller time ved ein privat klinikk, så kan de ta dykk ei langhelg, veit du, seier ho og blunkar til meg og mannen min, som sit der og anar at staten ønskjer seg ein særleg type barn, kanskje endåtil ei særleg augefarge? At staten pøsar pengar inn i det å finne og fjerne kromosomavvik. At staten brukar, som pediatriprofessor Ola Didrik Saugestad seier det, fleire pengar på å fjerne foster enn å legge til rette for at dei, når dei er fødde, får gode liv. For spør ein stipendiat i statsvitskap Aksel Braanen Sterri, har ein ikkje eit fullverdig liv med Downs eller andre syndrom. Forfattaren Thorvald Steen, derimot, er det levande dømet på at ein kan ha eit særs rikt liv med ein alvorleg arveleg sjukdom. For, som Olaug Nilssen sa då ho vann Brageprisen for Tung tids tale, romanen som handlar om å fostre opp ein autistisk son: Ein er ikkje berre diagnosen sin.
Eg forstår ikkje at eg, som er over 38 og gravid, frivillig går til fosterdiagnostikk slik det vert sagt – eg forstår det heller som noko eg skal.
Fødsel, oppfostring, verte foreldre eller ikkje? Kvifor snakkar ein ikkje meir om dette, også før ein lagar barn? For så er ein der, og ein må ta stilling til om ein skal bere fram barnet eller ikkje, om ein vil vite om arvelege sjukdommar eller ikkje. Og så: Skal eg ha epidural under fødselen, vil eg amme barnet mitt, vil eg fullamme det? Tenkte eg på kva eg ville? Nei. Eg visste ingenting. Korleis skulle eg kunne vite kva alt saman innebar – epidural, fullamming, heil eller halv permisjon? Googlar eg noko om «baby» eller «barseltid» – som då eg googla «fødsel» og «svangerskap» medan eg gjekk gravid – kjem eg til Mammanett, Kvinneguiden, Babyverden, der ein stort sett finn ei salig blanding av skrekk og gru, lykke og redsle i kommentarar som openbert er skrivne i hormonrus. Eg klikkar meg inn på «svevnløyse» og «nattevaking» og får opp alle slag synsingar og grublebaserte konspirasjonar.
Kvar finn eg fakta – rein empiri – om ikkje frå desse som spør meg om eg skal be om epidural, fullamme eller ut i permisjon? Og eg skjønar kvifor dei finst – Kvinneguiden, Mammanett, med dei fortvilte kommentarfelta deira: Det er så mange ting ein skal skjøna og så lite konkret informasjon å få. Det å gå gravid, å føde, å vere barselkvinne eller -mann er både så avansert, skremmande og vondt på den eine sida, og så fantastisk på den andre, at det skulle ha vore ein fulltidsjobb i minst eitt år, det førebuande: med skule og kurs, og gjerne med Storrusten si Barsel-diktsamling som obligatorisk pensum. Ein type litteratur som senkar forventingane, førebyggjer kjensla av einsemd og av å mislykkast, og førebur ein på det kaoset som sett inn: å gå på do med baby i bæresjal, å gjere alt med baby hud mot hud, å berre ta baby bort frå bringa si når baby sjølv har gått på do og skal ha ny bleie.
For baby vil vere tett inntil mor si, heile tida. Baby elskar lukta av mor si og lyden av hjartet til mor si, og i dette ligg den store lykka, og meininga med livet og å setje nytt liv til verda: Tenk å få vere så viktig for nokon. Tenk at nokon gir meg, meg, den aller største tilliten. Det er vidunderleg – sjølv når baby græt og bæsjar på feil stad og eg ikkje får sove.
Fødselsdepresjon veit eg ikkje kva er, men kanskje er det melankoli? Kanskje er det sorga over det eg mista idet eg vart mor. At noko var over, at noko anna byrja. Endring er ikkje mennesket si sterkaste side. Vi trivst gjerne best når alt er som det alltid har vore – med rutiner og det føreseielege. Også baby. Kaoset hennar er forbigåande. Ho treng berre tid til å finne vanane sine, treng å få fordøyinga si i gong. Då får ho kanskje overskot til anna – som å skjøna at natta er den beste tida for svevn.